PRAVOSLAVNI REČNIK: Kroz simbole i reči do suštine vere

U pravoslavnom liturgijskom životu, mnogi pojmovi i simboli nose duboko duhovno značenje, a njihovo razumevanje ključno je za istinski doživljaj vere i bogosluženja. Eparhija šumadijska, u svojoj posvećenosti očuvanju i prenošenju svetootačkog nasleđa, na svom zvaničnom sajtu nudi tumačenja ključnih izraza koji se koriste tokom bogosluženja i u svakodnevnom životu pravoslavnih vernika. U nastavku teksta, osvetlićemo značenje i značaj tih pojmova, od krsnog znamenja i tropara, do večernjih službi i sabora, kako bismo čitaocima približili njihovu ulogu u životu crkve i vernika.

Alfa i omega

Prvo i poslednje slovo grčke azbuke, kako kaže Sveto Pismo: „Ja sam Alfa i Omega, Početak i Svršetak, govori Gospod, Koji jeste, i Koji beše i Koji će doći, Svedržitelj.” (Otkr. 1:8). Ona takođe simbolizuje monogram Hrista.

Anatema

Duhovna kazna izopštenja onih koji odbacuju ili izopačuju osnovne istine o veri. Crkva isto može baciti anatemu na neprijatelje vere, npr. jeretike i izdajnike. Obred izopštenja ovakvih vernika obavljao se u Nedelju Pravoslavlja (prva nedelja uskršnjeg posta).

Anđeli

Grčka reč koja znači „vesnik.“ Bestelesna duhovna stvorenja koja je Bog stvorio pre čoveka. Imaju razum i volju kao čovek, ali su u većem dostojanstvu pred Bogom. Postoje devet anđelskih činova: Anđeli, Arhanđeli, Prestoli, Sile, Načala, Vlasti, Gospodstva, Heruvimi i Serafimi. U pravoslavnoj crkvi ponedeljak je posvećen anđelima.

Anafora

Osvećeni hleb koji se deli vernicima posle svete liturgije. U prošlosti se delio samo onima koji nisu mogli da se pričeste, a sada se deli svima.

Antimis

Platno, llan ili svila, na kome se vrši sveta liturgija i na kome je izobražen Hristos, četiri Jevanđelista, stihovi i slike iz Svetog pisma u vezi s Hristovim stradanjima. Antimis osvećuje Arhijerej i on uvek stoji na prestolu u oltaru. Sveta liturgija se ne može vršiti bez njega.

Antifon

Grčka reč koja označava naizmenično pevanje. 1) kratki stihovi ili psalmi koji se pevaju ili čitaju na bogosluženjima 2) naizmenično pevanje u crkvi sa dve pevnice.

Apostolsko nasleđe

Direktan i neprekidan prenos blagodati sa Apostola na Episkope polaganjem ruku (hirotonija  /rukopoloženje), a sa episkopa na sveštenike.

Arhanđeli

Anđeli višeg čina. Imena najpoznatijih Arhanđela su Mihail i Gavrilo (21. novembar), a takođe su poznati kao vođe anđelskih vojski.

Uspenje Presvete Bogorodice

Dan kada se Bogorodica upokojila (28. avgust).

Hristova žrtva pokajanja

Hristova žrtva radi pomirenja čoveka i Boga. Pravoslavci veruju da je Hristos svojom smrću na krstu iskupio ljudski rod od greha.

Autokefalnost

Grčka reč – „sam izabrati poglavara.“ Status pravoslavne crkve koja je samostalna i ima autoritet da izabere i postavi svog vođu. Srpska crkva je dobila autokefalnost 1219. za vreme Sv. Save.

Autonomija

Grčka reč – „samouprava.“ Starešina autonomne crkve obično se bira od strane bivše jurisdikcije (patrijaršija).

Aksios

Grčka reč – „dostojan.“ Peva se u crkvi za vreme rukopoloženja.

Krštenje

Sveta Tajna ustanovljena od samog Hrista i predstavlja obnovljenje vodom i duhom. Sveštenik vrši čin krštenja, ali u slučaju smrtne opasnosti i svetovno lice može polivanjem vode (tri puta) i rečima: „Krštava se sluga Božiji (ime) u ime Oca, i Sina, i Svetoga Duha, Amin!“ Miropomazanje sveštenik vrši kasnije, ukoliko je moguće.

Blaženi

Osam stihova uzetih iz Hristove besede na Gori (Mat. 5: 1-12).

Blagovesti

Praznik koji se slavi 7. aprila; dan kada se Arhanđel Gavrilo javio Bogorodici sa vešću da će roditi Hrista.

Otpust

Po završetku bogosluženja, molitva određenih ili svih Svetih da posreduju kod Gospoda za nas.

Bogohuljenje

Nedolično ophođenje i govor prema Bogu, Bogorodici, Svetcima i svetim stvarima. Najveća hula na Duha Svetoga je samoubistvo jer ne ostavlja prostora za pokajanje.

Vaznesenje

Slavi se četrdesetog dana posle Vaskrsenja kada se Gospod uzneo sa Maslinske Gore na nebo.

Vizantijski obred.

1) Bogosluženje prema istočno pravoslavnim običajima 2) Izvesni vernici katoličke crkve upražnjavaju Vizantijski Obred bogosluženja.

Vizantija – vizantijski

Odnosi se na Vizantiju, starogrčki grad na Bosforu, koji je 331. godine postao sedište Istočnog Rimskog Carstva da bi u srednjem veku bio preimenovan u Konstantinopolj.

Sveća

Sveća je napravljena od voska i koristi se u pravoslavnoj crkvi kao forma žrtvovanja i predanosti Bogu ili svecima. Koristi se u bogosluženju i ostalim hrišćanskim obredima. Isto tako simbolizuje Hrista – svetlost sveta. Sveća takođe simbolizuje dve prirode Hrista, božansku (fitilj) i ljudsku (vosak).

Kanonizacija (Posveta)

Zvanična odluka od strane crkve da upokojeni hrišćanin ima vrline Svetca i da se ima slaviti i poštovati kako dolikuje.

Kanoni

Pravila Crkve u kojima se nalaze zakoni, crkvene naredbe i jasnoće o veri i životu pravoslavnih hrišćana. Uređuju život pravoslavnih hrišćana i pravila crkve. Nisu nepogrešivi, a mogu se menjati samo od strane Vaseljenskog Sabora.

Kanoni Svetih Otaca

Skup 85 odluka i pravila koji obuhvataju sve aspekte života crkve, život klira, mirjana i crkvene uprave. Crkva veruje da su originalno nastali od Svetih Otaca Apostolskih.

Smrtni greh

Gresi prema Bogu koji mogu da unište duhovni život pojedinca. Sledeći gresi se smatraju smrtnim: gordost, srebroljublje, razvrat, zavist, neumerenost, gnev, očajanje.

Rasa

Gornja mantija. Podrasnik – donja mantija, simbolizuje smrt klirika za ovaj svet i odanost Bogu i Carstvu nebeskom.

Katehizis

Pregled doktrina i učenja pravoslavne crkve u stilu pitanja i odgovora (npr. Katehizis Svetog Vladike Nikolaja Velimirovića).

Celibat

Bezbračni život. Za razliku od rimokatoličke crkve, pravoslavlje dozvoljava ženidbu sveštenicima pre rukopoloženja. Episkopi se biraju iz redova celibatnih sveštenika, monaha i sveštenika udovaca koji su primili monaški čin.

Kadionica

Metalna posuda okačena na četiri lanca koja služi za kađenje tamjanom i na kojoj se nalaze dvanaest zvončića koji označavaju dvanaest apostola.

Putir

Velika čaša od srebra ili zlata koja se koristi na Svetoj liturgiji. Iz nje se pričešćuju sveštenici i vernici. To je jedan od najsvetijih sudova i koriste ga isključivo sveštenici.

Pojanje

Crkveno pevanje hora ili pojedinca.

Heruvimska pesma

Liturgijska pesma koja se peva posle čitanja Svetog Jevanđelja, a za vreme Velikog vhoda, i ona glasi: “Mi koji Herovime tajanstveno izobražavamo i životvornoj Trojici Trisvetu pesmu pevamo, svaku sada zemaljsku brigu ostavimo, kao oni koji će primiti Cara Svih anđelskim silama nevidljivog praćenog.“

Sveto miro

Naročito osvećeno ulje isključivo od strane Patrijarha koje se koristi za miropomazanje posle krštenja (pečat dara Duha Svetoga). Sveto Miro se blagosilja uz specijalne pripreme i molitve. Ovaj obred se obično vrši na Veliki četvrtak.

Hrišćanstvo

Religija bazirana na učenju Isusa Hrista.

Molitva Očišćenja – Ucrkvljenje.

Molitva porodilji na četrdeseti dan od porođaja koja ujedno sadrži i molitvu za dete (ukoliko je živo) prilikom njegovog prvog unošenja u crkvu. Sastoji se iz ceremonije očišćenja iz Starog Zaveta (Lev. 12:2-8) i molitve ucrkvljenja detetu iz Novog Zaveta – Sretenje Gospodnje (Luka 2:22-29).

Pričešće

Primanje Svete Tajne prinošenja žrtve – efharistije (telo i krv Hristova) posle odgovarajućih priprema: posti i ispovesti. Vernici bi trebalo da se pričešćuju što češće, a po mogućstvu i svakog dana.

Ispovest

Čin ispovedanja i priznavanja greha pred Bogom u prisustvu sveštenika koji služi kao duhovni vođa i ispovednik, koji ima moć da razrešava grehe i propisuje odgovarajuće kazne.

Rukopoloženje

Sveta tajna kojom se postaje sveštenik.

Krune

Metalne krune ili venci od platna ili ispleteni od cveća kojim sveštenik kruniše mladence na venčanju. Simbolizuju vlast datu mladencima da su kralj i kraljica svoga doma.

Dikirije i trikirije

Vrste svećnjaka sa dve (dikirije) i tri (trikirije) sveće kojima episkop blagosilja narod za vreme liturgije. Dikirije simbolizuju dve prirode Hrista (božansku i ljudsku), a Trikirije Svetu Trojicu.

Diptisi

1) Spisak imena živih i umrlih koji se pominje tokom liturgije

2) Redosled imena arhijereja kojim se pominju na Svetoj Liturgiji od strane episkopa koji služi.

Dogma

Crkvena istina zasnovana na verovanjima i predanjima iz Biblije, a tumačena i ustanovljena od starešina pravoslavnih crkava na Vaseljenskim Saborima.

Vaskrs

Najveći među praznicima u pravoslavnoj crkvi kojim se slavi Vaskrenje Hrista iz mrtvih nakon raspeća. Slavi se prve nedelje posle punog meseca iza prolećne ravnodnevnice i pokretljiv je praznik kao i ostali koji su vezani za njega, kao Vaznesenje i Duhovi.

Crkveni činovi i titule

U pravoslavnoj crkvi postoje tri nivoa u crkvenoj hijerarhiji: đakon, sveštenik i episkop. Svi dole navedeni činovi mogu se podvesti pod jednu od ove tri kategorije:

Patrijarh – titula poglavara autokefalne crkve

Mitropolit – titula poglavara određenog grada ili pokrajine

Arhiepiskop – titula data episkopu za posebne zasluge

Arhimandrit – u starija vremena titula za starešinu više manastira ili manastira od specijalne važnosti, a danas predstavlja najviši čin sveštenomonaha

Protojerej Stavrofor – titula data starijim i zaslužnim sveštenicima

Protojerej – viša titula za sveštenika

Jeromonah – monah koji je primio sveštenički čin

Jerođakon – monah koji je primio đakonski čin

Arhiđakon – najviša titula Jerođakona

Protođakon – najviša titula đakona

Vaseljenska patrijaršija

Prva među jednakima u redu ostalih pravoslavnih autokefalnih crkava, koju je osnovao Sveti apostol Andreja.

Plaštanica

Veliko parče platna na kome je izobraženo telo Hristovo skinuto s krsta. Na Veliki Petak iznosi se i polaže u sredinu crkve u tzv. „Hristov grob“, ukrašen cvećem, nakon čega se iznosi u litiju tri puta oko crkve.

Epitrahilj

Jedan od najvažnijih delova svešteničke odežde, koji se nosi oko vrata i dopire do ispod kolena. Sveštenik ga nosi kad činodejstvuje.

Služebnik

Bogoslužbena knjiga koju koriste sveštenoslužitelji tokom bogosluženja.

Jevanđelisti

Pisci prve četiri knjige Novog zaveta: Matej, Marko, Luka i Jovan. U pravoslavnoj crkvi simbolično su predstavljeni kao: čovek, lav, vo i orao.

Igumanija

Upravlja dobrima manastira i stara se o duhovnom životu monahinja, a pod okriljem je episkopa eparhije.

Iguman

Upravlja dobrima manastira i stara se o duhovnom životu monaha, a pod okriljem je episkopa eparhije.

Isključenje

Kazna zabrane pričešća i isključenje iz crkve, koja se primenjuje na krštenim licima zbog učinjenih ili nepokajanih grehova. Članovi crkve mogu se i sami isključiti iz zajednice neuzimanjem Svetih Tajni, kršenjem crkvenih zakona itd.

Sveti Oci Crkve.

Pobožna i obrazovana lica, većinom episkopi, koji su živeli u prvih osam stoleća hrišćanstva. Pisali su mnoge knjige, učili, objašnjavali i štitili veru i crkvu. Najznačajniji među njima bili su: Sveti Vasilije Veliki, Svetu Grigorije Niski, Sveto Jovan Zlatousti, Sveti Atanasije Veliki, Sveti Kiril Aleksandrijski i Sveti Jovan Damaskin.

Sveti Oci

Ljudi koji su živeli u prvom veku hrišćanstva, mahom učenici Svetih Apostola. NJihovo učenje i dela su od velikog značaja za hrišćane. Poznati Sveti Oci bili su Sv. Ignjatije Antiohijski, Sv. Polikarp Smirnski, Sv. Kliment Rimski itd.

Raskol

Podela između Istočne i Zapadne crkve 1054. godine. Rimska (Zapadna) Crkva ubacila je u simbol vere pogrešno učenje o Svetom Duhu, i to je bio jedan od glavnih razloga raskola.

Kumovi

Oni su garanti pred Bogom za kumče, zaduženi da se staraju o njegovoj veri i duhovnom uzgoju. U pravoslavnom svetu kumstvu se pridaje veliki značaj i zauzima važno mesto kroz duhovnu i porodičnu bliskost. Srbi kažu: „Bog pa kum!“

Anđeo čuvar

Pravoslavci veruju da činom krštenja Bog dodeljuje anđela čuvara novokrštenom, da vodi i štiti vernika. U molitvi u crkvi molimo za „anđela, mirna verna nastavnika, čuvara duša i tela naših“.

Aja Sofija (Sveta Sofija)

Saborna crkva u Carigradu (Istanbulu), u kojoj su mnogi Vaseljenski patrijarsi i vizantijski carevi bili ustoličavani. Najveća pravoslavna crkva, posvećena Svetoj Premudrosti Božijoj. Izgrađena je u vreme cara Justinijana 532. godine, u vizantijskom stilu.

Hijerarhija

U hrišćanstvu, sveto uređenje ili poredak kojim se uređuje rad crkve.

Sveta voda

Voda osvećena na Bogojavljenje (19. januara), tzv. „Veliko osvećenje“, ili u drugim prilikama „Malo osvećenje“. Koristi se za blagosiljanje naroda, umesto svetog pričešća ili za osvećenje radi napretka.

Časoslov

Crkvena knjiga koja sadrži skup molitava za razne prilike, npr. Jutrenje, Časovi, Večernje itd.

Časovi

U pravoslavnim manastirima, monasi drže službe koje se zovu Časovi. Ima ih četiri, i svaki se odnosi na određeni događaj:

Prvi čas (6:00) – Molimo Gospoda da nas usmerava na put pravde i sačuva od greha.

Treći čas (9:00) – Silazak Svetog Duha na Apostole (Duhovi).

Šesti čas (12:00) – Raspinjanje Hristovo na krst.

Deveti čas (15:00) – Smrt Hristova.

Ikona

Slika vizantijskog stila na drvetu, platnu, papiru ili na zidu (freska), koja izobražava Hrista, Bogorodicu, svece i scene iz Biblije. Pravoslavna crkva ikone ne koristi radi poštovanja same ikone, već lika koji je izobražen na njoj, „u duhu i istini“ (Jovan 4:24).

Ikonoborstvo

Konflikt u Vizantijskom carstvu u vezi s poštovanjem ikona od 717. do 843. godine. Sedmi Vaseljenski Sabor 787. i 843. odlučio je da se ikone mogu koristiti prema učenju Sv. Jovana Damaskina.

Ikonostas

Obično je napravljen od drveta, razdvaja oltar od ostatka crkve i prekriven je ikonama.

Isusova molitva

Kratka molitva koja se ponavlja prilikom molitve Bogu. Počela je da se praktikuje u pravoslavnim manastirima, a kasnije se proširila, i glasi: „Gospode Isuse Hriste, Sine Božiji, pomiluj me grešnog.“

Presto

Četvorougaoni sto u oltaru, od drveta ili kamena, koji služi za prinošenje žrtve na Svetoj Liturgiji. U njemu su mošti jednog od svetih mučenika, koje episkop polaže prilikom osvećenja hrama. Obično je prekriven platnom, a na njemu se nalaze: antimins, Sveto Jevanđelje i osvećeni darovi.

Strašni sud

Po hrišćanskom verovanju, to je sud koji će uslediti posle kraja sveta, na kome će sudija biti Sin Božiji, koji dolazi da sudi živima i mrtvima.

Jurisdikcija

Pravo i autoritet episkopa da vlada eparhijom kao duhovni nadzornik, uključujući zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast, koju može vršiti samo kanonski episkop te eparhije.

Kamilavka

Crna, okrugla kapa koju nose sveštenici i monasi, uz koju se nosi poseban crni veo koji se stavlja preko kape na bogosluženjima i u drugim specijalnim prilikama i zove se „pana“.

Kanon

Sastoji se od devet pesama koje su sačinjene od kratkih strofa i pevaju se na jutarnjem bogosluženju.

Specijalna služba, tzv. Veliki kanon, peva se u sredu uveče, pete nedelje Velikog posta.

Kondak

Pesma u liturgiji koja daje kratki istorijat svetitelja ili praznika koji se slavi i koja se peva na svim službama toga dana. Sv. Roman Slatkopevac se smatra tvorcem kondaka.

Mirjani

Članovi crkve koji nisu sveštena lica.

Jagnje (Agnec)

Simbol raspeća na krstu (Jovan 1:29). U pravoslavnoj liturgiji, Agnec je prvo parče koje se izvadi iz prosfore i ima slova IS HS NI KA (Isus Hristos Pobeđuje). Ovo posebno parče se osvećuje za vreme liturgije.

Tajna večera

Zadnja Hristova večera sa učenicima. Ovom večerom ustanovljena je Sveta Tajna pričešća i evharistije.

Veliki post

Pedeset dana pre Vaskrsa za duhovnu pripremu Vaskrsenja Hristovog. Osim Velikog, postoje i drugi postovi u toku godine.

Liturgija

Naziv najvažnijeg hrišćanskog bogosluženja u slavu evharistije. Pravoslavna crkva ima četiri različite liturgije: Sv. Jakova, Sv. Vasilija Velikog, Sv. Jovana Zlatoustog (koja se najviše služi) i Liturgija pređeosvećenih darova, koja se služi u vreme Velikog posta.

Reč

Simbol Hrista, „reč ovaploćena“ ili „reč Božija“ (Jovan 1:1-4).

Gospodnja molitva (Oče naš)

Izgovorena od strane Isusa Hrista, ona je izložena u Svetom Jevanđelju po Mateju 6:9-13 i Luki 11:2-4. To je najviše upražnjavana molitva u pravoslavlju.

Mučenik

Onaj koji je smrtno postradao za veru.

Jutrenje

Jutarnja molitva koja se nastavlja liturgijom. Počinje sa čitanjem šestopsalmija, čitanjem jevanđelja, nastavlja se pevanjem kanona i završava velikom doksologijom.

Nedelja Svih Svetih

Praznik u pravoslavnoj crkvi koji slavi sve neprojavljene Svete. Slavi se prve nedelje posle Duhova.

Parastos

Služba koja se služi za pokoj duše umrlih. Vrši se treći, deveti i četrdeseti dan posle smrti, a zatim na šest meseci, godinu i tri godine. Koljivo se sprema kao simbol vaskrsenja i drugog dolaska Hrista.

Post

Uzdržavanje od određene vrste hrane i loših dela radi duhovne koristi. U pravoslavnoj crkvi post se praktikuje sredom (dan kada je Isus izdat), petkom (dan kada je Isus razapet) i u vreme četiri velika posta: Uskršnji, Božićni, Petrovdanski i Velikogospojinski.

Mineji

Komplet od 12 bogoslužbenih knjiga (za svaki mesec po jednu) koji sadrži službu svetima za svaki dan u godini.

Mitra

Bogoslužbena kapa ili kruna episkopa. Kod Rusa, neki arhimandriti i protojereji imaju pravo nošenja mitre. Mitra poreklom potiče od krune Vizantijskog cara.

Manastir

Mesto gde žive monasi u zajednici pridržavajući se monaških zaveta i molitvenih pravila. Pripadnici određenih manastira žive u usamljeništvu.

Monah

Lice koje se odrekne zemaljskog života i živi pobožnim životom pod zavetom siromaštva, devstvenosti i poslušnosti.

Oltar

Deo hrama koji je u pravoslavnoj arhitekturi ikonostasom odvojen od glavnog dela crkve.

Sveta gora

Poluostrvo u Grčkoj, na kome se nalazi 20-tak manastira, među kojima je srpski Hilandar. Vekovima je centar pravoslavnog monaštva u svetu.

Imendan

Tradicija pravoslavnog naroda je da slave dan svetitelja na koji su se rodili, ali kod Srba porodična slava preuzela je slavljenje imendana.

Iskušenik

Lice koje želi da se posveti monaškom životu i priprema se za to pre davanja zaveta.

Monahinja

Žensko lice koje je primilo monaški čin i živi u manastiru.

Osmoglasnik

Knjiga koja sadrži bogoslužbene pesme i tropare koji se pevaju na bogosluženjima u osam različitih glasova. Svake nedelje se koristi drugi glas. Sveti Jovan Damaskin je jedan od najvećih teologa i pisaca crkvenih pesama.

Orar

Deo đakonske odežde u obliku dugačke trake koju đakon nosi preko levog ramena i ispod desne ruke, što označava krila anđela.

Rukopoloženje

Sveta tajna sveštenstva

Prenos blagodati polaganjem ruku na kandidata.

Nedelja pravoslavlja

Prva nedelja velikog posta. Obeležava povratak ikona u crkveni život (posle jeresi ikonoborstva).

Pravoslavni (pravoverni)

Ime koje koriste Istočni hrišćani. Pravoslavna crkva veruje da je jedino ona zadržala pravu i u celini neizmenjenu veru. Godine 1054. došlo je do podele između Istoka (Carigrad) i Zapada (Rim).

Omofor

Deo arhijerejske odežde koji ide oko vrata i pokriva ramena, a označava ovcu koja je zabludela, a dobri pastir ju je doneo na leđima kući.

Cveti

Nedelja pre Vaskrsa, kojom se proslavlja ulazak Hristov u Jerusalim pre stradanja, kada ga je narod dočekao mašući palminim granama. Tako i mi u današnja vremena nosimo na taj dan palmine i vrbine grane u znak sećanja na taj dan.

Bogorodica (Panagija)

Ime koje se koristi za Majku Božiju.

Svedržitelj

Onaj koji vlada nad svim, svesilni. Jedan od naziva za Boga. U pravoslavnoj umetnosti, pantokrator je freska koja se nalazi u centralnom delu glavne kupole, oslikavajući Gospoda kao Svemoćnog Gospodara sve vaseljene.

Pasha (vidi Vaskrs).

Svetla nedelja

Nedelja posle Vaskrsa. Označava duhovnu obnovu i radost svetu donetu kroz Vaskrsenje Hristovo.

Diskos

Mali okrugli tanjir od srebra ili zlata na koji sveštenik stavlja Agnec i ostale čestice koje priprema za liturgiju.

Patrijaršija

Crkvena oblast u kojoj je patrijarh poglavar. Danas imamo četiri patrijaršije iz starog veka: Aleksandrijska, Antiohijska, Jerusalimska i Carigradska, kao i one novijeg datuma: Ruska, Gruzijska, Srpska, Bugarska i Rumunska. Autokefalne crkve postoje u Grčkoj, na Kipru, u Albaniji, Češkoj, Poljskoj i mnogim drugim autonomnim crkvama i opštinama širom sveta.

Svetac zaštitnik

Svetac izabran od grupe, naroda, organizacije ili pojedinca za zastupnika, vođu i zaštitnika.

Duhovi (Pedesetnica)

Praznik koji se slavi 50 dana posle Vaskrsa i označava silazak Svetog Duha na Svete Učenike i Apostole. Smatra se za rođendan Hrišćanstva.

Mnogoljetstvije (na mnogo godina)

Peva se u crkvi u čast episkopa ili sveštenika.

Prokimen

Stih koji izgovara čtec (čitač apostola) neposredno pred čitanje apostola, a služi kao uvod na temu o kojoj se čita.

Proskomidija (žrtvenik)

Obično sto koji se nalazi uz severni zid oltara ili sa leve strane, na kojem sveštenik priprema hleb i vino za liturgiju.

Prosfora

Hleb koji se koristi za liturgiju. Priprema se od čistog brašna i okruglog je oblika sa pečatom na vrhu. Sastavljen je od dva sloja koja označavaju dve Hristove prirode: božansku i ljudsku. Jedan deo se koristi za pričešće, a ostatak se deli narodu posle liturgije.

Čtec

Čitač, lice koje čita, peva i odgovara na bogosluženja. Čin kojim episkop daje blagoslov osobi za tu radnju naziva se „Postrig za čteca“

Mošti

Telesni ostaci svetitelja ili njegovih stvari, kao npr. odeća i odežda. Pravoslavci moštima pridaju poseban značaj i iste celivaju.

Krmčija

Zbornik crkvenih zakona koji se tiču nekih važnih odluka Vaseljenskih sabora i Svetih Otaca. Drugim rečima, krmčija predstavlja ustav pravoslavne crkve.

Sveta tajna

Spoljni i vidljivi deo religije koji čine razne svečanosti, reči i simboli koji proizvode aktivnosti nevidljive sile Svetoga Duha koje silaze na pojedinca. Sve Svete Tajne ustanovljene su od samog Hrista za spasenje vernika.

Svete tajne

Sedam Svetih Tajni: krštenje, miropomazanje, pokajanje, pričešće, brak, sveštenstvo i jeleosvećenje. Svaki pravoslavac treba da primi sve Svete tajne osim Svete tajne braka i sveštenstva.

Sakos

Glavni deo arhijerejske odežde koja se nosi na liturgiji. Smatra se odeždom pokajanja. Oblačili su je hrišćanski vladari da bi izrazili svoju poniznost pred Gospodom.

Šizma

Zvanična podela od matice crkve. Bilo ih je više, ali najteža se dogodila između Zapadne i Istočne crkve 1054. godine.

Služebnik

Bogoslužbena knjiga koju koriste sveštenoslužitelji za vreme bogosluženja.

Bogoslužbene knjige

Specijalne knjige koje sadrže pesme i razne službe u pravoslavnoj crkvi. Ima ih osam: Jevanđelje, Apostol, Psaltir, Posni Triod, Cvetni Triod, 12 Mineja, Časoslov i Služebnik.

Sedam vaseljenskih sabora

Sabor predstavnika svih crkvenih jurisdikcija sazvan radi rešavanja i razmatranja raznih crkvenih problema i učenja. Pravoslavna i Rimokatolička crkva priznaju Sedam Vaseljenskih Sabora:

• Nikeja 325. godine: Sazvan od cara Konstantina, gde su razmatrani Arijevska jeres, božanstvo Hrista i prvi deo simbola vere. Prisustvovalo je 318 crkvenih otaca.

• Carigrad 381. godine: Prisustvovalo je 180 crkvenih otaca, a osuđena je Apolinarijeva jeres. Definisano je božanstvo Svetog Duha i dovršen simbol vere.

• Efes 431. godine: Treći sabor je osudio Nestorijevu jeres i definisao naziv Bogorodica. Prisustvovalo je 200 crkvenih otaca.

• Halkidon 451. godine: Najveći skup kome je prisustvovalo 630 crkvenih otaca, gde je ideja monofizita odbačena.

• Carigrad 553. godine: Drugi sabor u Carigradu, sa 165 crkvenih otaca. Osuđeni su jeretici i pagani.

• Carigrad 680. godine: Na 6. saboru je prisustvovalo 281 crkveni otac, na kojem je osuđen monotelitizam. Takođe su u Carigradu 692. godine (mesto Trulo) dopunjeni i dovršeni peti i šesti sabor.

• Nikeja 787. godine: Prisustvovalo je 350 otaca i osuđeni su ikonoborci.

Krsno znamenje

Pravoslavci prave krsni znak da označe veru u Hristovu žrtvu raspeća na krstu za spasenje čovečanstva. Krsti se desnom rukom tako što sastaviš kažiprst, srednji prst i palac i počinješ na čelu (U ime Oca), na grudima (i Sina), desno rame (i Svetoga Duha), levo rame (Amin). Dva ostala prsta su oslonjena na dlan i ona označavaju dve prirode Hristove: božansku i ljudsku.

Sabor

Skupljanje vernika zarad proslavljanja svetitelja ili čitanja njihovih dela ili žitija (biografija).

Sinod

Najveće crkveno telo Srpske pravoslavne crkve.

Bogorodica

Teološki naziv koji se koristi za Uvek Djevu Mariju – Majku Božiju.

Tri Jerarha

Pravoslavna crkva smatra ova tri episkopa najznačajnijim učiteljima koji su doprineli duhovnom razvoju crkve. To su Sveti Vasilije Veliki, Sveti Grigorije Bogoslov, Sveti Jovan Zlatoust. Praznuju se 12. februara, a kod Grka je takođe posvećena njima zbog zasluga na unapređenju obrazovanja i literature.

Predanje

Prenos učenja i običaja kroz vekove, većinom usmeno, s generacije na generaciju.

Preobraženje

Jedan od 12 glavnih Gospodnjih praznika, posvećen na dan kada se Hristos pred učenicima pojavio u Božanskoj slavi sa Mojsijem i prorokom Ilijom na gori Tavoru.

Svjati Bože

Jedna od najstarijih pesama u pravoslavnoj crkvi: „Svjatij Bože, Svjatij Krepkij, Svjatij Besmertnij, Pomiluj Nas“.

Tropari

Pravoslavne pesme raznim praznicima i svetiteljima.

Tipik

Knjiga pravila i red bogosluženja za čitavu godinu.

Večernje

Važna služba u pravoslavnoj crkvi koja se obavlja svake večeri blagodareći Bogu za dobro okončanje dana i doček sledećeg. Uoči velikih praznika večernje se služi sa određenim dodacima koji su za spasenje vernika.

Odežda

Sveštenička roba koja se nosi za vreme liturgije i ostalih bogosluženja.