POLOVINU PALATA NA TRGU BANA JELAČIĆA PODIGLI SRBI: Jednu Porodicu Ustaše Mučki Ubile U Logoru, OVU ISTINU Hrvati Ne žele Da Saznate!

U periodu od izbijanja rata u Hrvatskoj 1991, pa do tzv. mirne integracije Sremsko-baranjske oblasti 1998. sa čitave teritorije današnje Hrvatske proterano je ukupno preko 500.000 lica srpske etničke pripadnosti. Broj Srba izbeglih iz Hrvatske je još i veći ako se ima u vidu da su brojne porodice napustile tu zemlju kako se rat približavao. I dok Hrvati slave „Oluju“ i druge akcije protiv Srba, većini, naročito mlađim naraštajima, je potpuna nepoznanica da su brojne građevine u užem i širem centru hrvatske prestonice podigli upravo Srbi.

Od njih se to krije iz vrlo striktnih političkih razloga kaže istoričar Ognjen Karanović.

– Srpska nacionalna i pravoslavna verska zajednica bila je istinski integrisana u zagrebačko društvo i društvo uopšte u tadašnjoj banskoj Hrvatskoj, Slavoniji I Dalmaciji, govorimo o 18, 19. i 20. veku, sve do 1941. pa i 1991. godine. Nažalost, čak i u našim akademskim krugovima u Srbiji je to nepoznanica. Mi govorimo o jednom u privrednom, kulturološkom, socijalnom , duhovnom pogledu veoma razvijenom sloju društva u Zagrebu, koje je pripadalo srpskoj nacionalnoj provinijenciji. Obično se da smatra da su, i to je nedelo hrvatske akademske zajednice koja je generacijama hrvatske omladine Srbe u Hrvatskoj ili u Zagrebu predstavljala kao došljake koji su se tek 1945. doselili u zagrebačke salonske stanove, da ih do tada nije bilo, što nije tačno – kaže Karanović.

Foto: Printscreen

Ognjen Karanović

Početkom 18. veka na mestu današnjeg glavnog trga bila je livada, sajmište, tržnica stoke, carinarnica. Zagreb je tada bio samo na lokaciji Gornjeg grada, a Dugina, a danas Radićeva ulica, u kojoj su se izvan zidina grada naseljavali trgovci Nemci, Austrijanci, Grci i Srbi tek se počela formirati. Srpski privrednici su podigli na desetine građevina i tako su umnogome zaslužni za današnji izgled glavnog zagrebačkog trga.

– Otkad postoji Zagreb, postoji i mala srpska pravoslavna zajednica koja je vremenom naglo porasla doseljavanjem iz provincijskih delova Osmanlijskog carstva sredinom i u drugoj polovini 18. veka. Mi već 1785. beležimo činjenicu da je formirana Srpska pravoslavna crkvena opština u Zagrebu. S obzirom na to da Srbi nisu bili uključeni u klasičan feudalni sitem kakav je vladao u kraljevini Ugarskoj u Habrzurskoj monarghiji, a generalno i Hrvatska i Slavonija su bile provincije u okvirima kraljevine Ugarske, to je omogućilo srpskoj zajednici da se u okviru nje razvije snažan sloj trgovaca, a iz tog sloja trgovaca i zanatlija rođeno je i srpsko građanstvo koje je steklo svoju duhovnu vertikalu na osnovama Francuske gražanske evolucije, da bi najzad iz te građanske svesti bio generisan srpski nacionalni identite u Zagrebu – ističe istoričar.

Niz srpskih porodica bile su najugledniji slojevi slojeva društva u Zagrebu tokom 19. veka. Prve banke, finansijske institucije osnovane su od strane Srba. Bogdan Medaković, advokat i političar rođen u Novom Sadu bio je čak 12 godina predsednik Hrvatskog sabora. Od toga perioda podužu se i pravoslavni verski objekti. Srbi podižu velelepne palate, reprezentazivne javne objekte u samom centru, prvo pozorište u Zagrebu podignuto je od strane srpskih porodica. Tu u samom centru Zagreba su delovale srpske institucije poput Kola srpskih sestara, Dobrotvorne zadruge „Srpkinja”, Svetosavske beseda, Srpskog privrednog društva „Privrednik“, Srpske banke Srpske zemljoradničke zadruge, Srpskog pevačkog društva…Dakle privrednu elitu Zagreba kao i dobrog dela Hrvatske do početka Drugog svetskog rata činili su Srbi i to je nesporno, kaže istoričar.

– To se prećutkuje kako bi svaki trag srpskog nacionalnog identiteta zamro. Takođe, bitno je naglasiti da je Zagreb dobio obrise, odnosno arhitekturu dvadesetovekovnog grada u vreme kralja Aleksandra Karađorđevića Ujedinitelja. Na osnovu njegove inicijative Zagreb je postao moderan evropski grad u kontekstu 20 veka, naravno na slojevima prethodnih epoha. Saobraćajna infrastruktira, široki bulevari, to je sve njegovih ruku delo – zaključuje Karanović.

PRVO ZAGREBAČKO POZORIŠTE SAGRADIO SRBIN

Na Trgu bana Jelačića na broju 1, nalazi se kuća Stanković. Hristofor Stanković bio je poznati ilirac i veletrgovac rodom iz Zemuna, koji je izgradio i prvo zagrebačko pozorište. U toj zgradi, u zagrebačkom Gornjem gradu, danas je smeštena Gradska skupština. Bio je i predsednik zagrebačke Pravoslavne crkvene opštine i ugledna ličnost tadašnjeg Zagreba.

INFO — Kuća Stanković danas je Gradska skupština

MEŠTROVIĆEV RELJEF DAJE PREPOZNATLJIVOST

Palata Popović srpskog trgovca i bankara Anastasa Popovića nalazi se na Trgu bana Jelačića 4 u Zagrebu, i jedna je od najreprezentativnijih kuća na glavnom zagrebačkom trgu. Izgrađena je 1907. i prepoznatljiva je po reljefu vajara Ivana Meštrovića pod nazivom „Seljaci“, što je prvi njegov rad koji je ikada napravio za jednu privatnu zgradu, a predstavlja seljake koji nose žito i asocira na privredno-trgovačku aktivnost koju je vodio Popović. Popović je bio i glavni osnivač Prve hrvatske štedionice, prvi predsednik Trgovačko-zanatske komore (danas hrvatska zanatska komora). Zapamćen je i kao predsednik srpske pravoslavne crkvene opštine a poznat je i po tome što je prvi koristio srpski narodni jezik u poslovanju i time razbio dugogodišnje pravilo korišćenja nemačkog.

PALATA ŽIVKOVIĆ

Na Trgu bana Jelačića 12 nalazi se kuća srpskog pravnika, političara I bankara Jovana Živkovića Fruškogorskog. Na toj adresi u to vreme je bila jednospratnica koja je srušena i podignuta palata na tri sprata 1876.

Jovan Živković (Sremski Karlovci, 1826. – Zagreb, 1902.) bio je zastupnik u Hrvatskom saboru, ćlan veća Banskog stola i Stola sedmorice, a učestvovao je i u pregovorima s Ugarskom u kojima se tražila hrvatska finansijska samostalnost, učestvovanje u Ugarskom saboru i samostalno biranje bana.

MEDAKOVIĆI DALI BROJNE INTELEKTUALCE

Na zapadnoj strani najelitnijeg zagrebačkog parka Zrinjevac, tačnije na adresi Trg Nikole Zrinskog 15 nalazi se jedna od najlepših stambenih zgrada u Zagrebu, palata Medaković. Objekat je 1885. podiognut za Bogdana Medakovića, predsednika Hrvatskog sabora te poslanikA na Narodno-crkvenom saboru u Karlovcima. U toj kući je rođen i njegov unuk, akademik Dejan Medaković.

ĆUK OSNIVAČ ZAGREBAČKIH PRIVREDNIH DRUŠTAVA

Palata Ćuk (1909) u Jurišićevoj 2 pripadala je srpskom trgovcu, dobrotvoru, osnivaču i članu Srpske banke u Zagrebu Nikoli Ćuku i njegovoj supruzi Jeleni. Nikola je bio i potpredsednik Srpskog privrednog društva Privrednik, pomagao pri osnivanju Zagrebačke berze, osiguravajuće kuće Kroacija i mnogih drugih privrednih ustanova u Zagrebu.

IRONIJA SUDBINE

Još jednu zagrebačku građevinu koja je veoma značajna gradio je Srbin, a to je Bačićeva palata u Preradovićevoj 18. Nju je 1921. trgovac iz Jasenovca Lazar Bačić darovnim ugovorom poklonio „Privredniku” za školovanje srpske dece i omladine, za brigu o njima. To je njegova zadužbina, koja se prostire na više od 1.000 kvadrata. Bačić je bio veleposednik, industrijalac i veliki dobrotvor, a ironija sudbine udesila je da ustaške vlasti u NDH baš njegova postrojenja u Jasenovcu iskoriste za proširenje jasenovačkog logora, gde je počinjen genocid nad srpskim, jevrejskim i romskim narodom.

HOTEL DUBROVNIK ASOCIJACIJA NA STRADANJE

Svaki pogled na današnji hotel Dubrovnik u središtu Zagreba, trebao bi sadržati uspomenu na uspešnu srpsku porodicu Milinov, ali i sećanje na žrtve bezobzirnog ustaškog zločina. Danas i retki Zagrepčani znaju da je hotel „Dubrovnik“ koji se nalazi u samom centru grada na Trgu Bana Jelačića sagradio poznati trgovac tkaninama i preduzetnik Svetozar Milinov kao i da je sve do 1940. godine ovaj hotel nosio naziv hotel Milinov. Još se manje zna da je Svetozar zajedno sa suprugom Milicom i četvero sinova mučki ubijen u kompleksu ustaških logora Gospić-Jadovno-Pag negde u avgustu 1941. godine.

Demetrovi i Gavele

Nisu samo Srbi gradili Zagrab već i drugi pravoslavni narodi, Grci od kojih su se mnogi vremenom uklopili u srpski etnikum. Prema popisu iz 1825. od 165 Grka, čak 107 se izjašnjava kao Srbi.

Među grčkim porodicama posebno se ističu Demeter i Gavela. Prvi Demetrovi, odnosno Demetrovići kako su ih hrvatski sveštenici često upisivali u krštenice i umrlice u Zagreb dolaze dolaze sa severa Grčke 1707. kao trgovci tkaninom. Vremenom su se toliko obogatili da su mogli da priušte izgradnju nekih od najraskošnijih palata tadašnjeg Zagreba, a jedna je u Radićevoj 32. Najpoznatiji predstavnik porodice je Dimitrije Demeter književni i pozorišni stvaralac.

Đuro Gavela, bio je trgovac i poslovan čovek rođen u Sremskoj Mitrovici ali sa grčkim korenima. Polovinom 19. veka odlazi u Zagreb gde je najpre posredovao u transakcijama žitom a zatim otvara trgovinu prekrivačima i užadima a potom i alata i robe od gvožđa. Najpoznatiji izdanak te porodice bio je Branko gavela, jugoslovenski pozorišni reditelj, prevodilac i pozorišni kritičar.