U tišini Sentandreje, gradića nadomak Budimpešte, pod svodovima nekadašnje vladičanske palate, čuva se jedno od najbogatijih i najznačajnijih svedočanstava srpske pravoslavne umetnosti u dijaspori — Srpska crkvenoumetnička zbirka, zvanični Eparhijski muzej Eparhije budimske. Ova riznica pravoslavlja, osnovana 1964. godine, ujedno je i najobimnija zbirka pravoslavne umetnosti u Mađarskoj, a po značaju i složenosti sadržaja zauzima posebno mesto među svim muzejskim institucijama te zemlje.
Tragovima svetih predaka: koreni srpskog prisustva u Ugarskoj
Umetničko i duhovno bogatstvo Zbirke ne može se razumeti bez šireg istorijskog konteksta srpskog prisustva u Ugarskoj. Nakon Kosovske bitke 1389. godine i sloma srednjovekovne srpske države, srpski narod počinje da traži utočište na severu, u podunavskim gradovima Mađarske. U savezu sa mađarskim kraljevima, posebno sa Žigmundom i Matijom Korvinom, srpski despoti i plemstvo učestvuju u odbrani hrišćanskog sveta, dok srpsko stanovništvo naseljava Budim, Ostrogon, Komoran, Đur, ali i Srpski Kovin na Čepelskoj adi — važno crkveno i kulturno središte sa bogatom kasnogotskom crkvom, oslikanom već 1514. godine.
Seobe i obnova: od Grabovca do Sentandreje
Nakon pada Budima pod Turke 1541. godine, Srbi se sele ka severu, a duhovni život se preseljava u manastir Grabovac, osnovan 1585. godine. Ovaj manastir, nekadašnje žarište vere i pismenosti, ostavio je svoj duhovni i umetnički pečat u današnjoj Zbirci u Sentandreji, gde se čuvaju njegove dragocenosti.
Presudan trenutak dolazi sa Velikom seobom Srba 1690. godine, kada patrijarh Arsenije III Čarnojević predvodi narod preko Save i Dunava. Sentandreja tada postaje novo sedište Budimske eparhije — grad sedam pravoslavnih crkava i mesto umetničke obnove, od rukopisnih knjiga do ikonopisanja.
Umni ljudi i umetnici Sentandreje: poznovizantijski duh i evropski uticaji
U XVIII veku, pod uticajem savremenih umetničkih tokova, dolazi do preporoda srpske crkvene umetnosti. U Zbirci se nalaze dela ikonopisaca koji kombinuju tradicionalnu poznovizantijsku formu sa novim baroknim i rokoko stilovima. Ističu se radovi Ostoje Mrkojevića, zografa Mitrofana, kao i Nedeljka Popovića i Georgija Ranite iz Banata. Njihova dela oslikavaju umetnički pluralizam u kojem se duh vizantijskog predanja susreće sa duhom epohe.
Pored ikona, zbirka sadrži veliki broj bogoslužbenih sasuda, odeždi i liturgijskih predmeta izrađenih u duhu baroka i rokokoa, često naručivanih od majstora iz Mađarske, Austrije, pa čak i udaljenih evropskih radionica. To svedoči o snažnoj umetničkoj i trgovačkoj povezanosti pravoslavne crkve sa širim kulturnim prostorom Evrope.
Barokno zračenje: reforme Arsenija IV i buđenje srpske umetnosti
Sredinom XVIII veka, pod uticajem patrijarha Arsenija IV Jovanovića Šakabente, u crkvenom slikarstvu dolazi do promene pravca. Umetnost se okreće barokizovanoj ruskoj i ukrajinskoj ikonografiji, a tu promenu svesrdno podržavaju i episkopi, među kojima se ističe Dionisije Novaković, budimski episkop. On angažuje umetnike poput Jovana Popovića, Stefana Teneckog i Vase Ostojića, čiji radovi, poput ikonostasa Preobraženske crkve iz 1746. godine u Sentandreji, svedoče o estetskoj i teološkoj evoluciji srpske umetnosti u rasejanju.
Srpski klasicizam i poslednji veliki majstori
Početkom XIX veka, u doba uspona srpske kulture i obrazovanja u Ugarskoj — kada se u Sentandreji otvara učiteljska škola (1812), a u Pešti osniva Matica srpska (1826) — umetnost ulazi u fazu klasicizma. Tada se afirmišu slikari Pavel Đurković, Mihailo Živković i Arsenije Teodorović, čije se ikone, portreti i ikonostasi čuvaju kao najvrednija dela ove zbirke.
Zbirka kao svedočanstvo i opomena
Danas, Eparhijski muzej u Sentandreji predstavlja neprocenjivu riznicu srpskog duha, vere i umetnosti. Njegov osnovni fond, koji pretežno obuhvata dela iz XVIII veka, osvetljava razvoj srpske umetnosti u uslovima dijaspore, ali i šire procese pravoslavnog stvaralaštva u Podunavlju. Istovremeno, podseća na neprekinuto srpsko prisustvo na tlu današnje Mađarske — kroz vekove progona, seoba, obnove i uzdizanja.
Iako obuhvata samo deo umetničkog blaga Eparhije — dok se ostatak čuva u četrdesetak srpskih hramova širom Mađarske — zbirka u Sentandreji ostaje svetionik pravoslavne vere, simbol trajanja i molitveni odgovor jednog naroda na izazove istorije.
Riznica vere, umetnosti i identiteta
U vremenima kada se granice vere i kulture brišu ili relativizuju, Srpska crkvenoumetnička zbirka u Sentandreji svedoči o nepokolebljivoj volji jednog naroda da sačuva svoju duhovnost i umetničku autentičnost. Ona nije samo zbir slika, knjiga i predmeta — to je živa istorija svetosavlja u dijaspori, svedočanstvo borbe da se u stranom očuva ono što je najdublje i najvrednije: vera, jezik, umetnost i duhovna vertikala.
: U Patrijaršijskom dvoru u Beogradu vođen je razgovor pun uzajamnog poštovanja i podrške srpskoj zajednici u Mađarskoj, potvrđujući neraskidivu snagu duhovnih i istorijskih veza koje vekovima povezuju naša dva naroda.
Hramovna slava u Segedinu pretvorila se u događaj ispunjen dubokim duhovnim značenjem — sveta liturgija, osvećenje novog zvona i nastupi srpskih đaka objedinili su vernike, goste i prijatelje Crkve u snažnoj poruci nade, zajedništva i očuvanja identiteta.
U neposrednoj blizini čuvenog zamka i Malkoč-begove džamije, ova crkva čuva arhitektonske vrednosti i istorijska sećanja, i svedoči o duhovnoj snazi i istrajnosti srpske zajednice koja vekovima neguje veru i identitet u mađarskoj Baranji.
U rimskim podzemnim hodnicima drevne bazilike, uz mošti Svetog Atanasija Velikog, pravoslavni vernici obeležili jubilej Prvog vaseljenskog sabora, u prisustvu vladike Lukijana i predstavnika javnog života Srbije i Mađarske.
POGLEDAJTE JOŠ:
HOROSKOP ZA 10. JUL: Ribe – pred vama je dan pun lepih dešavanja, Device – spremite se za ono što je za vas do sada bilo nezamislivo!
„TO JE BILA NAJTEŽA ODLUKA“!Vučić o borbi protiv Rezolucije o Srebrenici: „KO KOD DRUGI DA JE BIO NA VLASTI… „!“!
DEVET LINIJA GSP MENJA TRASE! Važno obaveštenje za sve Beograđane!